Trong quá trình lựa chọn ngành nghề, nhiều bạn trẻ hiện nay đang phải đối mặt với những định kiến về giới, danh tiếng, và thu nhập. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai cá nhân mà còn gây lãng phí nguồn lực xã hội. Theo thông tin từ bản tin thị trường lao động quý 2 năm 2025 của Bộ Nội vụ, số người thất nghiệp trong quý đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, mặc dù các công ty đang tăng tuyển dụng.

Tình trạng này đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến việc lựa chọn ngành nghề của giới trẻ hiện nay. Nhiều học sinh và phụ huynh đang đặt quá nặng yếu tố thu nhập, cho rằng chỉ những nghề dễ dàng tạo ra thu nhập cao mới đáng học. Điều này dẫn đến tình trạng nhiều bạn trẻ đổ xô vào các ngành được cho là ‘hot’ trên thị trường lao động, gây ra sự mất cân đối giữa cung và cầu. Ngoài ra, văn hóa Á Đông cũng khiến một số phụ huynh và học sinh có những định kiến về giới khi chọn ngành nghề. Nhiều bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học mà họ yêu thích vì lo sợ áp lực giới tính trong thời gian học và quá trình tìm việc sau này.

Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh đã khẳng định rằng năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới, mà là do định hướng xã hội. Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ vẫn chọn ngành trái với sở thích của mình chỉ vì muốn vào một trường đại học danh tiếng. Việc lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục. Điều này xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng và hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.

Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn trẻ không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại. Thực tế cho thấy, dù có hàng triệu sinh viên tốt nghiệp đại học mỗi năm, nhiều người vẫn khó tìm việc với tấm bằng cử nhân. Điều này đặt ra một dấu hỏi lớn trong việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.

Chọn nghề sai có thể dẫn đến tăng tình trạng thất nghiệp và lãng phí nguồn nhân lực. Sai một ly, đi một dặm – chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn trẻ chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp. Khi học xong, nhiều bạn trẻ lại làm trái ngành, trái nghề. Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành, sai nghề. Hệ quả là tình trạng ngành thiếu, ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực và gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.

Chọn nghề là một hành trình cá nhân có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho những người đi theo lối mòn định kiến. Để chọn được nghề phù hợp, mỗi người cần hiểu rõ về bản thân mình bằng cách thẳng thắn trả lời những câu hỏi như: ‘muốn gì?’, ‘giỏi gì?’, ‘sống vì giá trị nào?’. Các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học có thể giúp bạn có cái nhìn rõ ràng hơn về bản thân. Gia đình, nhà trường và xã hội cũng cần chung tay tiếp sức, giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai, thay vì vô tình dựng thêm những rào chắn vô hình.

Mai Trang, một cô gái trẻ sinh năm 2001, đến từ Nghệ An, đã chia sẻ câu chuyện cuộc đời của mình – một 여정 đầy thăng trầm từ một học sinh xuất sắc trở thành người thất nghiệp. Sự đối lập giữa thành tích học tập đáng ngưỡng mộ của cô trong quá khứ và cuộc sống hiện tại đã thu hút sự chú ý của nhiều người trên mạng xã hội.

Cô đã đăng tải một clip trên TikTok, ghi lại sự thay đổi giữa hai mốc thời gian cách nhau 7 năm. Từ khi còn là học sinh trường chuyên, đạt giải Nhì học sinh giỏi Quốc gia môn Địa lý, và đỗ vào Đại học Kiểm sát Hà Nội, đến khi trở thành một người thất nghiệp. Câu chuyện của cô đã trở thành đề tài nóng trên mạng xã hội, với nhiều người bày tỏ sự quan tâm và tranh luận về tình huống của cô.

Mai Trang cho biết cô đã quyết định nghỉ việc để tìm một hướng đi mới phù hợp hơn với mình. Trước đó, cô đã từng làm việc trong lĩnh vực marketing, nhưng cảm thấy công việc không còn phù hợp và quyết định tạm dừng để tìm kiếm một hướng đi khác. Cô cũng cho biết rằng cô đã chuẩn bị một khoản quỹ dự phòng để chi trả sinh hoạt phí và chi tiêu cá nhân trong vòng 3-4 tháng, giúp cô có đủ thời gian và điều kiện để tìm kiếm cơ hội mới.

Dù đang thất nghiệp, Mai Trang vẫn duy trì một lịch trình dày đặc mỗi ngày, từ 8h sáng đến gần 23h khuya. Cô dành thời gian cho các hoạt động như làm việc freelance, học thêm những điều mới, và chỉnh sửa video cho kênh TikTok của mình. Ngoài ra, cô cũng cho biết rằng cô đã có thời gian cho gia đình và người yêu nhiều hơn, và mọi người cũng cảm nhận được sự thay đổi tích cực bên trong cô.

Trước những bình luận trái chiều, Mai Trang cho biết cô không bận tâm quá nhiều. Theo cô, mỗi người có những quan điểm sống khác nhau, và định nghĩa thành công cũng khác nhau. Việc chia sẻ khó khăn của mình là một cách để hiểu bản thân hơn, và đôi khi, chỉ cần thấy có ai đó cũng từng hoang mang giống mình, có thêm một động lực.

Câu chuyện của Mai Trang đã gây chú ý và tranh luận trên mạng xã hội, với nhiều người chia sẻ quan điểm và cảm nhận về tình huống của cô. Tuy nhiên, cô vẫn tiếp tục duy trì một thái độ tích cực và hướng tới tương lai. Mặc dù đang trải qua một giai đoạn khó khăn, nhưng cô tin rằng mình sẽ tìm thấy được hướng đi phù hợp và thành công trong tương lai.

Trong bối cảnh thị trường lao động ngày càng cạnh tranh, việc lựa chọn ngành học đã trở thành một quyết định chiến lược quan trọng cho tương lai. Mới đây, Viện CFA và Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York đã công bố những phát hiện mới về ngành tài chính và các ngành học khác. Những phát hiện này đã chỉ ra sự thay đổi trong tiêu chí tuyển dụng và nhu cầu lao động trên thị trường.

Ngành tài chính, vốn được xem là ‘con đường vàng’ đến sự ổn định và thu nhập cao, đang dần mất vị thế trước các ngành học ít được chú ý như dinh dưỡng, xây dựng, nông nghiệp. Báo cáo của Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York đã chỉ ra sự trỗi dậy của các ngành nhân văn, lĩnh vực lâu nay bị xem là ‘kém thực dụng’. Điều này cho thấy thị trường lao động đang có sự dịch chuyển trong tiêu chí tuyển dụng, với nhu cầu về tư duy sáng tạo, khả năng giao tiếp, xử lý tình huống – những kỹ năng đặc trưng của khối ngành nhân văn – ngày càng được đề cao.

Theo kết quả khảo sát của Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York, các ngành học đại học có tỷ lệ thất nghiệp thấp nhất tại Mỹ bao gồm: Khoa học dinh dưỡng (0,4%), Dịch vụ xây dựng (0,7%), Khoa học động thực vật (1%), Kỹ thuật xây dựng (1%), Giáo dục đặc biệt (1%), Nông nghiệp (1,2%), Giáo dục mầm non (1,3%), Kỹ thuật hàng không vũ trụ (1,4%), Điều dưỡng (1,4%), và Khoa học trái đất (1,5%). Những số liệu này cho thấy các ngành STEM như khoa học máy tính, từng là điểm nóng tuyển dụng trong suốt giai đoạn hậu đại dịch, cũng ghi nhận tỷ lệ thất nghiệp cao.

Ông Peter Watkins, Giám đốc cao cấp phụ trách chương trình đại học của Viện CFA, cho rằng sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi cả giá trị của tấm bằng đại học. Ông Robert Goldstein, Giám đốc vận hành của tập đoàn BlackRock, cũng thẳng thắn thừa nhận công ty đang ưu tiên tuyển dụng sinh viên các ngành như lịch sử, văn học Anh – những người có khả năng tư duy tổng hợp, phân tích sâu sắc và linh hoạt trong môi trường công nghệ biến đổi.

Trong bối cảnh AI dần đảm nhiệm các công việc mang tính kỹ thuật, khả năng ‘làm người’ – với tư duy phản biện, sáng tạo và cảm xúc – trở thành lợi thế cạnh tranh mới. Lựa chọn ngành học cần cân bằng giữa đam mê và thực tế. Kết quả khảo sát và số liệu thực tế đều cho thấy sinh viên ngày nay ngày càng thực tế hơn trong việc lựa chọn ngành học. Tuy nhiên, điều đó không đồng nghĩa với việc chỉ nên chọn ngành ‘hot’. Ngược lại, những ngành tưởng chừng ít ‘ăn khách’ lại đang khẳng định vai trò ngày càng quan trọng trong kỷ nguyên AI.

Thị trường lao động đang không ngừng biến động. Một ngành có thể là ‘ngôi sao’ hôm nay nhưng trở nên dư thừa chỉ sau vài năm. Chính vì vậy, các bạn trẻ cần hiểu rõ thế mạnh, sở thích của bản thân, đồng thời cập nhật thường xuyên thông tin về nhu cầu nhân lực và xu hướng nghề nghiệp trong tương lai.

Chọn ngành học không chỉ là bước khởi đầu cho sự nghiệp, mà còn là quyết định chiến lược về đầu tư cá nhân. Trong bối cảnh AI và công nghệ số đang làm thay đổi sâu sắc thị trường lao động, một tấm bằng đại học chỉ phát huy giá trị khi nó được lựa chọn dựa trên sự kết hợp hài hòa giữa đam mê, năng lực cá nhân và hiểu biết thực tế về xu hướng nghề nghiệp. Học sinh, sinh viên cần hướng tới sự linh hoạt, khả năng thích ứng và tư duy dài hạn – những yếu tố ngày càng được các nhà tuyển dụng đánh giá cao.

Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York đã cung cấp những thông tin quý giá về thị trường lao động và xu hướng nghề nghiệp. Viện CFA cũng đã đóng góp vào việc nghiên cứu và cung cấp thông tin về ngành tài chính và các ngành học khác.