Đã hơn một năm trôi qua kể từ khi hàng nghìn cán bộ công an đã bắt đầu một hành trình đầy khó khăn và gian khổ để thu thập mẫu ADN của thân nhân liệt sĩ. Sự nỗ lực không ngừng nghỉ của họ đã giúp cho dự án “trả lại tên cho các Anh hùng” có những bước tiến đáng kể với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và công nghệ gen tiên tiến.

Nhân kỷ niệm 77 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nhấn nút khởi động Ngân hàng Gen (ADN) thân nhân liệt sĩ chưa xác định thông tin và thân nhân liệt sĩ. Dự án này do Bộ Công an đứng ra thực hiện, với sự đồng hành của GeneStory, một đơn vị tiên phong trong việc tạo lập dữ liệu cho Ngân hàng gen.

Tròn một năm sau, dự án đã đạt được những kết quả đáng kể khi thu được hơn 51.000 mẫu gen từ khắp mọi miền đất nước. Mỗi mẫu gen là một tia hy vọng, thắp sáng niềm tin cho những gia đình vẫn ngày đêm mong ngóng tin tức về người thân đã mất tích trong chiến tranh.

Dự án đã giúp 16 gia đình tìm lại được hài cốt người thân và 16 liệt sĩ được trở về quê hương sau hàng chục năm nơi chiến trường xa. Một trong những trường hợp đáng chú ý là gia đình liệt sĩ Lương Bá Nho, người đã hy sinh vào năm 1970. Hài cốt của anh được tìm thấy tại nghĩa trang liệt sĩ Đức Cơ, tỉnh Gia Lai, sau hơn 50 năm mất tích.

Sự kiện này không chỉ mang lại niềm vui cho gia đình mà còn cho thấy hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ gen trong việc xác định danh tính liệt sĩ. Giáo sư Vũ Hà Văn, nhà đồng sáng lập GeneStory, khẳng định rằng công nghệ gen tiên tiến sẽ giúp nối lại những mảnh ghép của quá khứ và hiện tại.

‘Mỗi một mẫu gen được thu thập hôm nay không chỉ là mẫu vật sinh học, mà còn là sự kết nối ký ức, sự nối dài của tình thân qua nhiều thế hệ,’ ông nói. Dự án Ngân hàng Gen Việt Nam đặt mục tiêu thu thập 1 triệu mẫu gen từ thân nhân để xác định danh tính cho khoảng 500.000 liệt sĩ.

Với sự hỗ trợ của các thuật toán AI và hệ thống dữ liệu tham chiếu đặc trưng của người Việt, dự án hứa hẹn sẽ mở ra một kỷ nguyên mới trong việc xác định danh tính liệt sĩ và ứng dụng trong các lĩnh vực khác như chăm sóc sức khỏe cá nhân hóa và y tế.

Trong không khí trang nghiêm và xúc động của cuộc gặp mặt người có công và nhân chứng lịch sử tiêu biểu nhân kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ, ông Lê Xuân Chinh, một cựu binh sinh năm 1954, trú tại xã Thanh Yên, tỉnh Điện Biên, đã để lại ấn tượng sâu sắc với nụ cười hiền hậu và ánh mắt sáng tinh anh. Khuôn mặt của ông từng xuất hiện trong bức ảnh nổi tiếng ‘Nụ cười chiến thắng bên Thành cổ Quảng Trị’ – biểu tượng của niềm tin và hy vọng trong những ngày tháng chiến tranh gian khổ.

Nhớ lại mùa hè đỏ lửa năm 1972, ông Chinh kể rằng vào thời điểm đó, ông là một chàng trai 17 tuổi, tự nguyện viết đơn nhập ngũ để góp phần bảo vệ Tổ quốc. Với nhiệm vụ là dẫn lực lượng chủ lực, chuyển công văn và mệnh lệnh từ chỉ huy xuống các đơn vị chiến đấu đang cầm cự giữa vòng vây đạn pháo tại Thành cổ Quảng Trị, ông và đồng đội đã trải qua những ngày đêm mưa bom bão đạn. Ông Chinh nghẹn ngào nhớ lại: ‘Đồng đội hy sinh rất nhiều, nhưng những người còn sống không ai được phép gục ngã. Anh em đã ngã xuống thì chúng tôi càng phải giữ chắc tay súng mà tiến lên.’

Bức ảnh ‘Nụ cười chiến thắng bên Thành cổ Quảng Trị’ được chụp vào sáng 15/8/1972, tại một chốt đóng quân ở phía Đông, gần sát bờ sông Thạch Hãn. Ông Chinh là người trẻ nhất trong nhóm chiến sĩ, tay cầm khẩu súng B40, và được phóng viên Đoàn Công Tính chụp ảnh. Ông Chinh chia sẻ: ‘Lúc đó thấy nhà báo thì ai cũng muốn được chụp ảnh. Biết đâu được khi bức ảnh này lên báo, biết đâu được bố mẹ nhận ra mình và biết rằng con mình vẫn còn sống. Chúng tôi nghĩ như thế nên khi nhà báo nói ‘các đồng chí cười lên’ thì tất cả đều cười.’

Nụ cười giữa bom đạn chiến tranh ấy cũng bởi ông và đồng đội khi ấy luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Quân đội, tin rằng cuối cùng họ sẽ giành thắng lợi. Trận Thành cổ kéo dài 81 ngày đêm, ông Chinh bám trụ đến 70 ngày. Chiều 5/9/1972, trên đường mang công văn, ông dính pháo bầy và được đồng đội đưa về Bệnh viện dã chiến 112.

Ông Chinh nói: ‘Cũng trong năm 1972, khi đơn vị rút ra Nông Cống, tỉnh Thanh Hóa, tôi nhìn thấy tấm ảnh trên Báo Quân đội Nhân dân do thủ trưởng đơn vị cho xem.’ Dù đã trải qua những năm tháng chiến tranh ác liệt hay hành trình mưu sinh đầy gian khó nơi vùng đất mới, người cựu binh với ‘nụ cười chiến thắng’ ấy vẫn giữ vẹn nguyên khí chất người lính năm xưa – kiên cường, chân thành và lặng lẽ cống hiến.

Với ông, sống sót trở về đã là một may mắn lớn lao, còn được đồng đội nhớ đến, được Tổ quốc tri ân là niềm vinh dự thiêng liêng, không gì có thể sánh được. Cuộc sống hiện tại của ông là minh chứng cho sự kiên cường và niềm tự hào của một người lính đã góp phần bảo vệ Tổ quốc trong những năm tháng đầy biến động của lịch sử.

Ngày 27/7/2025, nhân dịp kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ (27/7/1947 – 27/7/2025), nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật được tổ chức trên cả nước nhằm thể hiện lòng tri ân sâu sắc tới các anh hùng liệt sĩ, thương, bệnh binh, người có công với cách mạng. Những hoạt động ý nghĩa này không chỉ giúp tái hiện lịch sử hào hùng của dân tộc mà còn khơi dậy lòng yêu nước và tự hào dân tộc trong mỗi người dân Việt Nam.

Tối ngày 23/7, tại Nhà hát Lớn Hà Nội, Hội Nhà báo Việt Nam đã tổ chức chương trình nghệ thuật đặc biệt “Ký ức những huyền thoại”. Chương trình này là lời tri ân đến những người đã hy sinh vì độc lập dân tộc, vì hạnh phúc của nhân dân. Với sự biểu diễn của các nghệ sĩ tên tuổi như NSND Quốc Hưng, NSND Thanh Lam, NSƯT Tân Nhàn, ca sĩ Quang Hà, Đông Hùng…, mỗi tiết mục là một lát cắt hào hùng của lịch sử – từ những trận bom đạn khốc liệt đến công cuộc xây dựng đất nước.

Trước đó, tiếp nối là chương trình nghệ thuật “Lũy đá bất tử” sẽ được tổ chức vào 20 giờ ngày 27/7/2025 tại Nhà hát Lớn Hà Nội. Đêm nhạc là bản tráng ca lịch sử, tái hiện những chặng đường lịch sử hào hùng của dân tộc như chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu; cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975… Thông tin về chương trình đã được thông báo rộng rãi đến công chúng.

Nhiều hoạt động văn hóa khác cũng được tổ chức trong dịp này. Tại TP Đà Nẵng, chương trình nghệ thuật “Bản hùng ca bất diệt” sẽ diễn ra tại Quần thể Tượng đài Mẹ Việt Nam anh hùng, phường Quảng Phú vào tối ngày 26/7. Chương trình do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì, phối hợp với UBND TP Đà Nẵng, giao cho Nhà hát Lớn Hà Nội thực hiện. Đồng thời, người dân có thể tham khảo thông tin chính thức từ các nguồn tin cậy.

Cùng với đó, nhiều buổi chiếu phim tuyên truyền kết hợp biểu diễn nghệ thuật cũng được tổ chức tại các địa điểm khác nhau. Tại Hà Nội, chương trình chiếu phim sẽ được tổ chức tại tiền sảnh Rạp Kim Đồng, số 19 Hàng Bài, phường Cửa Nam vào tối ngày 25/7. Các bộ phim được trình chiếu bao gồm “Hồ Chí Minh – Chân dung một con người”, “Ta còn giữ lửa trong than” và biểu diễn nghệ thuật do các câu lạc bộ nghệ thuật trực thuộc Trung tâm Văn hóa và Thư viện Hà Nội thực hiện.

Ngoài ra, Viện Phim Việt Nam cũng tổ chức chiếu phim miễn phí 4 bộ phim phục vụ nhân dân, góp phần tưởng nhớ và tri ân những anh hùng, liệt sĩ đã hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc thông qua những thước phim lịch sử. Mọi người có thể theo dõi các chương trình trên các kênh truyền thông chính thống.