Trên dãy Trường Sơn xanh thẳm, nơi những đám mây thường xuyên bao phủ, đồng bào Bru-Vân Kiều vẫn tiếp tục giữ vững một phong tục truyền thống lâu đời: lễ mừng lúa mới. Đây không chỉ là một ngày lễ đơn thuần sau vụ mùa bội thu, mà còn là dịp để người dân bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc với trời đất, thần linh và tổ tiên đã phù hộ cho cây lúa phát triển tốt, trổ bông và trĩu hạt.
Lễ mừng lúa mới thường được tổ chức vào cuối vụ gặt, khi trong kho đã đầy lúa và trong lòng người dân đầy háo hức. Mỗi bản làng có cách tổ chức lễ theo quy mô và tập tục riêng, nhưng đều giữ được cốt lõi chung: biết ơn và cầu mong. Đối với người Bru-Vân Kiều, cây lúa không chỉ là nguồn thực phẩm thiết yếu mà còn là biểu tượng của sự sống, là nhịp đập của cả cộng đồng.
Trong sắc màu thổ cẩm rực rỡ và tiếng chiêng trầm bổng ngân lên, lễ mừng lúa mới trở thành một bản hòa ca văn hóa dân tộc mộc mạc, sâu lắng và thấm đượm tình đất, tình người. Từ tờ mờ sáng, khói bếp đã bắt đầu tỏa lên từ từng nóc nhà sàn. Những người phụ nữ trong bản thay nhau chuẩn bị cho lễ hội bằng cách nấu xôi, đồ cơm, và giã gạo nếp mới. Thịt rừng được tẩm ướp gia vị thơm nức, và chum rượu cần đã được chuẩn bị sẵn sàng cho buổi lễ lớn nhất trong năm.
Già làng Hồ Noi sẽ thực hiện nghi lễ chính thức trước bàn cúng. Ông sẽ rì rầm khấn: “Ơi Giàng! Ơi thần lúa, thần núi, thần suối… xin nhận lễ của con cháu Bru-Vân Kiều. Cảm ơn đã cho mùa lúa tốt tươi, cho con cái được mạnh khỏe, bản làng được yên vui…”. Giọng khấn trang nghiêm của già làng hòa quyện trong làn khói của hương trầm, như một cầu nối giữa thế giới con người và thế giới linh thiêng.
Sau phần nghi lễ trang trọng là phần hội với không khí nhanh chóng chuyển từ trầm mặc sang rộn ràng và tươi vui. Chiêng được mang ra, và những thanh niên lực lưỡng bắt đầu vỗ trống, trong khi những cô gái khoác lên mình bộ váy thổ cẩm sặc sỡ, nhún nhảy theo nhịp nhạc của núi rừng. Vũ điệu xoang của người Bru-Vân Kiều chậm rãi, dẻo dai, mang hơi thở của thiên nhiên, có núi, có sông, có gió rừng xào xạc trong từng bước chân.
Trải qua bao biến thiên của lịch sử và sự thay đổi không ngừng của đời sống hiện đại, lễ mừng lúa mới vẫn được người Bru-Vân Kiều trên dãy Trường Sơn gìn giữ như một phần quan trọng của bản sắc văn hóa. Phong tục này không chỉ là minh chứng cho bản sắc bền vững của một tộc người luôn sống hài hòa với thiên nhiên mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại.
Ngày nay, chính quyền địa phương và các đồn Biên phòng đóng quân trên địa bàn luôn đồng hành cùng bà con trong việc phục dựng và tổ chức các lễ hội truyền thống. Nhiều trường học vùng cao còn đưa nội dung về lễ mừng lúa mới vào chương trình ngoại khóa, giúp học sinh người Bru-Vân Kiều hiểu rõ và tự hào về những truyền thống quý báu của dân tộc mình.
Lễ mừng lúa mới không chỉ là một lễ hội đơn thuần mà còn là biểu tượng của sự cố kết cộng đồng, của tình cảm thủy chung và son sắt giữa người với người. Trong từng nắm cơm dẻo thơm, từng điệu xoang nhịp nhàng, lễ mừng lúa mới là một bản hòa ca của bản sắc văn hóa, của ký ức cộng đồng được truyền từ đời này sang đời khác.